29 Najlepszych Leków Bez Recepty

Przewodnik po 29 Korzystnych Lekach Bez Recepty (OTC) Dostępnych w Wieluńskich Aptekach

I. Wprowadzenie

Leki dostępne bez recepty, określane skrótem OTC (Over-The-Counter), stanowią istotny i powszechnie wykorzystywany segment rynku farmaceutycznego w Polsce. Umożliwiają one pacjentom samodzielne radzenie sobie z wieloma powszechnymi, łagodnymi dolegliwościami, takimi jak ból, gorączka, objawy przeziębienia czy problemy trawienne, bez konieczności natychmiastowej wizyty u lekarza. Ich łatwa dostępność w aptekach, a czasem również w innych punktach sprzedaży, przyczynia się do ich ogromnej popularności. Badania wskazują, że niemal dziewięciu na dziesięciu dorosłych Polaków (89%) stosowało leki OTC lub suplementy diety w ciągu ostatniego roku. Najczęściej wybierane kategorie to środki przeciwbólowe i przeciwzapalne oraz preparaty łagodzące objawy przeziębienia lub grypy – po obie te grupy sięgało aż 68% badanych.¹ Znacząca jest również popularność witamin, minerałów i środków na odporność (52%) oraz preparatów na dolegliwości układu pokarmowego (27%).¹ Tak wysoki wskaźnik stosowania leków OTC podkreśla, jak bardzo społeczeństwo polega na samoleczeniu w przypadku typowych problemów zdrowotnych. Jednocześnie unaocznia to potencjalny wpływ niewłaściwego użycia tych preparatów na zdrowie publiczne i rodzi potrzebę dostarczania rzetelnych, ale przystępnych informacji na ich temat.

Mimo łatwości nabycia, stosowanie leków OTC wymaga dużej odpowiedzialności i świadomości potencjalnych zagrożeń. Należy pamiętać, że są to nadal substancje farmakologicznie czynne, które mogą wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi lekami (zarówno na receptę, jak i innymi OTC), suplementami diety, a nawet z alkoholem czy niektórymi składnikami pożywienia.² Mogą również powodować działania niepożądane, a ich niewłaściwe użycie lub przedawkowanie niesie ryzyko poważnych konsekwencji zdrowotnych. Szczególną ostrożność należy zachować przy stosowaniu kilku preparatów jednocześnie, zwłaszcza tych złożonych (np. na przeziębienie), które często zawierają tę samą substancję czynną, np. paracetamol. Nieświadome dublowanie dawki tej substancji może prowadzić do groźnego uszkodzenia wątroby, a nawet nerek.⁴ Powszechna dostępność i społeczna akceptacja stosowania leków OTC ² mogą niestety obniżać percepcję ryzyka i prowadzić do niepokojących zjawisk, takich jak świadome nadużywanie niektórych substancji (np. zawierających kodeinę, dekstrometorfan czy pseudoefedrynę) w celach pozamedycznych, określanych jako „rekreacyjne” ², lub próby samoleczenia poważniejszych schorzeń, w tym zaburzeń psychicznych ², co opóźnia postawienie właściwej diagnozy i wdrożenie odpowiedniego leczenia.

Celem niniejszego raportu jest przedstawienie wybranych 30 powszechnie stosowanych i uznawanych za korzystne leków OTC, które są dostępne w polskich aptekach. Raport ma charakter wyłącznie informacyjny. Jego zadaniem jest wskazanie, że dany lek istnieje i w jakich ogólnych sytuacjach zdrowotnych może on potencjalnie znaleźć zastosowanie. Niniejszy przewodnik w żadnym wypadku nie zastępuje profesjonalnej porady medycznej udzielonej przez lekarza lub farmaceutę. Dla ułatwienia orientacji, wybrane leki zostały pogrupowane w logiczne kategorie terapeutyczne, odpowiadające najczęstszym dolegliwościom leczonym za pomocą preparatów OTC.

II. Ważne Zastrzeżenie

Przed zastosowaniem jakiegokolwiek leku opisanego w tym raporcie, bezwzględnie należy skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Tylko specjalista (lekarz lub farmaceuta) może prawidłowo ocenić stan zdrowia pacjenta, uwzględnić jego indywidualne potrzeby, historię chorobową oraz inne przyjmowane leki, a następnie zalecić odpowiedni preparat. Specjalista ustali również właściwe dawkowanie, określi bezpieczny czas trwania terapii oraz poinformuje o możliwych działaniach niepożądanych, przeciwwskazaniach do stosowania danego leku i potencjalnych interakcjach z innymi substancjami (lekami, suplementami, żywnością, alkoholem). Informacje zawarte w niniejszym raporcie mają charakter wyłącznie poglądowy i edukacyjny. Nie stanowią one porady medycznej ani rekomendacji terapeutycznej i nie mogą zastąpić indywidualnej konsultacji ze specjalistą ochrony zdrowia. Samoleczenie, nawet przy użyciu leków dostępnych bez recepty, powinno być prowadzone w sposób odpowiedzialny i świadomy. ²

III. Kategorie Leków OTC i Wybrane Preparaty

A. Leki Przeciwbólowe i Przeciwzapalne

Ból różnego pochodzenia – głowy (w tym migrenowy i napięciowy ⁶), mięśni, stawów (także w chorobach reumatycznych ⁷), zębów, kręgosłupa, ból menstruacyjny – oraz towarzyszące mu często stany zapalne i gorączka, to najczęstsze powody, dla których Polacy sięgają po leki dostępne bez recepty.¹ Rynek oferuje szeroką gamę preparatów z tej grupy, zawierających różne substancje czynne. Wybór odpowiedniego leku powinien zależeć od rodzaju, lokalizacji i nasilenia bólu, obecności stanu zapalnego oraz indywidualnej tolerancji pacjenta. Kluczowe jest jednak zrozumienie, że nawet te powszechnie stosowane środki nie są pozbawione ryzyka. Szczególną uwagę należy zwrócić na Niesteroidowe Leki Przeciwzapalne (NLPZ), takie jak ibuprofen, ketoprofen, naproksen, diklofenak czy kwas acetylosalicylowy. Choć skuteczne w zwalczaniu bólu i zapalenia, mogą one powodować działania niepożądane, zwłaszcza ze strony przewodu pokarmowego – od niestrawności, przez zgagę, aż po poważne powikłania, jak owrzodzenia żołądka czy krwawienia, szczególnie przy długotrwałym stosowaniu lub u osób z grupy ryzyka.³ Z kolei paracetamol, uważany za bezpieczniejszy dla żołądka, przy przekroczeniu zalecanych dawek lub stosowaniu przez osoby z problemami wątrobowymi, może prowadzić do jej ciężkiego uszkodzenia.⁴ Istotnym problemem jest również ryzyko nieświadomego przedawkowania paracetamolu, wynikające z faktu, że jest on składnikiem wielu złożonych preparatów na przeziębienie i grypę. Pacjent, przyjmując jednocześnie lek przeciwbólowy z paracetamolem i preparat na grypę, może nie zdawać sobie sprawy, że podwaja dawkę tej samej substancji czynnej.⁴

Poniższa tabela przedstawia porównanie najpopularniejszych substancji przeciwbólowych dostępnych bez recepty:

Tabela 1: Porównanie Popularnych Substancji Przeciwbólowych OTC

 

Substancja Czynna	Przykładowe Marki Handlowe	Główne Działanie (Przeciwbólowe / Przeciwgorączkowe / Przeciwzapalne)	Główne Zastosowania	Krótka Uwaga/Ostrzeżenie
Paracetamol	Apap, Paracetamol DOZ/Aurovitas, Panadol, Efferalgan	Przeciwbólowe, Przeciwgorączkowe	Bóle głowy, zębów, mięśni, menstruacyjne, nerwobóle, gorączka w przebiegu przeziębienia i grypy 3	Bezpieczniejszy dla żołądka niż NLPZ. Ryzyko uszkodzenia wątroby przy przedawkowaniu lub u osób z chorobami wątroby. Uważać na obecność w preparatach złożonych.4
Ibuprofen	Ibuprom, Nurofen, Ibum, MIG, Ibuprofen Aflofarm/DOZ/Aurovitas	Przeciwbólowe, Przeciwgorączkowe, Przeciwzapalne	Bóle głowy (w tym migrenowe), zębów, mięśni, stawów, kości, menstruacyjne, nerwobóle, gorączka, stany zapalne 3	Należy do NLPZ. Może podrażniać przewód pokarmowy. Dostępny w różnych dawkach i formach (np. kapsułki miękkie „Sprint/Express” dla szybszego działania 7).
Ketoprofen	Ketonal Active, Ketokaps MAX, Ketolek	Silne Przeciwbólowe, Przeciwzapalne	Bóle mięśniowe, kostno-stawowe (w tym reumatyczne), ból głowy, zębów, bóle menstruacyjne o nasileniu lekkim do umiarkowanego 8	Należy do NLPZ. Dostępny OTC w niższej dawce (50 mg). Ryzyko działań niepożądanych ze strony przewodu pokarmowego.3
Naproksen	Aleve, Naxii, Apo-Napro Fast, Nalgesin Mini	Długotrwałe Przeciwbólowe, Przeciwzapalne	Bóle mięśniowo-stawowe (w tym reumatyczne), bóle kręgosłupa, pourazowe, ból głowy, zębów, menstruacyjne 3	Należy do NLPZ. Dłuższy czas działania niż ibuprofen. Dostępny OTC w niższej dawce (220 mg). Ryzyko żołądkowe.3
Metamizol sodowy	Pyralgina	Silne Przeciwbólowe, Przeciwgorączkowe, Lekko Rozkurczowe	Bóle o dużym nasileniu różnego pochodzenia (gdy inne leki nieskuteczne), wysoka gorączka 7	Stosować ostrożnie, w razie konieczności, ze względu na rzadkie, ale potencjalnie poważne działania niepożądane (hematologiczne).
Kwas acetylosalicylowy	Aspirin, Polopiryna S/C/Complex	Przeciwbólowe, Przeciwgorączkowe, Przeciwzapalne, Przeciwzakrzepowe (w niskich dawkach)	Bóle głowy, mięśni, stawów, gorączka, objawy przeziębienia i grypy (zwłaszcza w połączeniu z wit. C np. Aspirin C 7)	Należy do NLPZ. Ryzyko podrażnienia żołądka.3 Nie stosować u dzieci poniżej 16 r.ż. (ryzyko zespołu Reye’a). Uważać na interakcje z lekami przeciwzakrzepowymi. Forma musująca może przyspieszać wchłanianie.7

Poniżej przedstawiono szczegółowe opisy wybranych leków z tej kategorii:

1. Paracetamol (np. Apap, Paracetamol DOZ, Panadol, Efferalgan)

1. • Opis: Jest to jeden z najczęściej stosowanych leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych.⁴ Skutecznie łagodzi bóle o nasileniu słabym do umiarkowanego, takie jak bóle głowy, zębów, mięśni, stawów, nerwobóle oraz bóle menstruacyjne. Jest również powszechnie używany do obniżania gorączki towarzyszącej przeziębieniu, grypie czy innym infekcjom.¹ W porównaniu do NLPZ, paracetamol wykazuje znacznie mniejsze ryzyko podrażnienia błony śluzowej żołądka, co czyni go preferowanym wyborem dla osób z problemami gastrycznymi. Należy jednak bezwzględnie przestrzegać zalecanego dawkowania, ponieważ przedawkowanie paracetamolu może prowadzić do ciężkiego, nieodwracalnego uszkodzenia wątroby, a w skrajnych przypadkach nawet do jej niewydolności.⁴ Szczególną ostrożność powinny zachować osoby z już istniejącymi chorobami wątroby oraz osoby regularnie spożywające alkohol. Należy również zwracać uwagę na skład preparatów złożonych (np. na grypę), aby uniknąć nieświadomego przyjęcia zbyt dużej dawki paracetamolu.⁴

2. Ibuprofen (np. Ibuprom, Nurofen, Ibum, MIG, Ibuprofen Aflofarm/DOZ/Aurovitas)

1. • Opis: Ibuprofen należy do grupy Niesteroidowych Leków Przeciwzapalnych (NLPZ). Wykazuje potrójne działanie: przeciwbólowe, przeciwgorączkowe i przeciwzapalne.⁹ Dzięki temu jest skuteczny w leczeniu bólu różnego pochodzenia, szczególnie gdy towarzyszy mu komponent zapalny – np. w bólach mięśni, stawów (także reumatycznych), kości, bólach zębów, bólach głowy (w tym migrenowych), bolesnym miesiączkowaniu oraz w celu obniżenia gorączki.³ Jako NLPZ, ibuprofen może jednak podrażniać błonę śluzową przewodu pokarmowego, co może objawiać się niestrawnością, zgagą, a w rzadkich przypadkach prowadzić do poważniejszych powikłań, jak krwawienia czy owrzodzenia.³ Ryzyko to wzrasta przy długotrwałym stosowaniu i u osób z chorobą wrzodową w wywiadzie. Ibuprofen jest dostępny w różnych dawkach (np. 200 mg, 400 mg – Forte/Max) oraz formach farmaceutycznych. Kapsułki miękkie (oznaczane często jako Sprint, Express, Fast) zawierają ibuprofen w postaci rozpuszczonej, co ma na celu przyspieszenie jego wchłaniania i szybsze rozpoczęcie działania przeciwbólowego.⁷

3. Ketoprofen (np. Ketonal Active, Ketokaps MAX, Ketolek)

1. • Opis: Ketoprofen to kolejny przedstawiciel grupy NLPZ, charakteryzujący się silnym działaniem przeciwbólowym i przeciwzapalnym.⁸ W postaci dostępnej bez recepty (zazwyczaj w dawce 50 mg) jest wskazany do krótkotrwałego, objawowego leczenia bólu o nasileniu lekkim do umiarkowanego. Znajduje zastosowanie w bólach mięśniowych, kostno-stawowych (w tym związanych ze zmianami zwyrodnieniowymi czy zapalnymi, np. reumatoidalnym zapaleniem stawów), bólach głowy, zębów oraz bolesnym miesiączkowaniu.⁸ Podobnie jak inne NLPZ, ketoprofen może powodować działania niepożądane ze strony przewodu pokarmowego, w tym niestrawność, bóle brzucha, a rzadziej krwawienia czy owrzodzenia.³ Ze względu na siłę działania i potencjalne ryzyko, jego stosowanie bez konsultacji lekarskiej powinno być ograniczone do kilku dni.

4. Naproksen (np. Aleve, Naxii, Apo-Napro Fast, Nalgesin Mini)

1. • Opis: Naproksen jest lekiem z grupy NLPZ, który wyróżnia się stosunkowo długim okresem półtrwania, co przekłada się na dłuższy czas działania przeciwbólowego i przeciwzapalnego w porównaniu np. do ibuprofenu.⁸ Dzięki temu może być przyjmowany rzadziej (zwykle 1-2 razy na dobę). Jest często stosowany w leczeniu bólu przewlekłego, zwłaszcza pochodzenia mięśniowo-stawowego, jak bóle związane z chorobą zwyrodnieniową stawów, reumatoidalnym zapaleniem stawów, bólami kręgosłupa, a także w bólach pourazowych, bólach głowy czy bolesnym miesiączkowaniu.³ W preparatach OTC dostępny jest zazwyczaj w dawce 220 mg.⁸ Podobnie jak inne NLPZ, niesie ze sobą ryzyko działań niepożądanych dotyczących przewodu pokarmowego.³

5. Metamizol sodowy (np. Pyralgina)

1. • Opis: Metamizol jest lekiem o silnym działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym, posiadającym również słabe właściwości rozkurczowe.⁷ Jest wskazany do stosowania w leczeniu bólu o dużym nasileniu, różnego pochodzenia (np. bóle pooperacyjne, pourazowe, nowotworowe, kolki), gdy inne, powszechnie stosowane środki przeciwbólowe (jak paracetamol czy NLPZ) okazały się nieskuteczne lub są przeciwwskazane. Stosuje się go również do obniżania wysokiej gorączki, która nie reaguje na inne leki przeciwgorączkowe.⁷ Należy jednak pamiętać, że stosowanie metamizolu wiąże się z ryzykiem wystąpienia rzadkich, ale potencjalnie bardzo poważnych działań niepożądanych, w tym agranulocytozy (znacznego spadku liczby jednego z rodzajów białych krwinek), co może prowadzić do ciężkich infekcji. Z tego względu jego użycie powinno być ograniczone do sytuacji, w których jest to bezwzględnie konieczne i najlepiej po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą.

6. Kwas acetylosalicylowy + Witamina C (np. Aspirin C, Polopiryna C)

1. • Opis: Jest to połączenie kwasu acetylosalicylowego (ASA), należącego do NLPZ, z witaminą C (kwasem askorbinowym).⁷ ASA działa przeciwbólowo, przeciwgorączkowo i przeciwzapalnie. Witamina C jest często dodawana do preparatów na przeziębienie jako antyoksydant i substancja wspomagająca odporność. Preparaty te, często w formie tabletek musujących, są popularne w łagodzeniu objawów przeziębienia i grypy, takich jak ból głowy, bóle mięśniowe, ból gardła i gorączka.⁷ Forma musująca może przyczyniać się do szybszego wchłaniania substancji czynnych.⁷ Należy pamiętać o potencjalnym ryzyku podrażnienia żołądka związanym z kwasem acetylosalicylowym.³ ASA nie powinien być stosowany u dzieci i młodzieży poniżej 16. roku życia w przebiegu infekcji wirusowych ze względu na ryzyko wystąpienia rzadkiego, ale groźnego zespołu Reye’a.

B. Leki na Przeziębienie i Grypę

Infekcje górnych dróg oddechowych, potocznie nazywane przeziębieniem lub grypą, to kolejna, obok bólu, główna przyczyna sięgania po leki OTC w Polsce.¹ Objawy takie jak katar, zatkany nos, ból gardła, kaszel, ból głowy, bóle mięśniowe i gorączka mogą znacząco utrudniać codzienne funkcjonowanie. Rynek farmaceutyczny oferuje szeroki wachlarz preparatów mających na celu łagodzenie tych dolegliwości. Wiele z nich to produkty złożone, zawierające kombinację kilku substancji czynnych, które mają działać na różne objawy jednocześnie.² Choć jest to wygodne rozwiązanie, wymaga od pacjenta szczególnej uwagi. Po pierwsze, należy dobrać preparat odpowiedni do dominujących objawów – nie ma sensu przyjmować leku na kaszel, jeśli głównym problemem jest katar, i odwrotnie. Po drugie, istnieje realne ryzyko nieświadomego przedawkowania niektórych substancji, zwłaszcza paracetamolu i ibuprofenu, jeśli pacjent stosuje jednocześnie preparat złożony i dodatkowo lek przeciwbólowy zawierający ten sam składnik.⁴ Dlatego kluczowe jest dokładne czytanie składu na opakowaniu lub w ulotce.

7. Preparaty złożone (Paracetamol/Ibuprofen + Fenylefryna/Pseudoefedryna + Witamina C +/- Dekstrometorfan/Gwajafenezyna) (np. Theraflu ExtraGrip, Gripex Hot Max, Fervex, Ibuprom Zatoki, Vicks AntiGrip, Coldrex MaxGrip, Polopiryna Complex)

1. • Opis: Są to popularne leki wieloskładnikowe, często dostępne w formie proszku do sporządzania gorącego napoju (saszetki) ⁷ lub tabletek.¹² Ich formuła ma na celu jednoczesne zwalczanie kilku typowych objawów przeziębienia i grypy. Zawierają składnik przeciwbólowy i przeciwgorączkowy (najczęściej paracetamol, rzadziej ibuprofen), substancję obkurczającą naczynia krwionośne błony śluzowej nosa (fenylefrynę lub pseudoefedrynę), która udrażnia nos i zatoki ¹², oraz często witaminę C.⁷ Niektóre preparaty mogą dodatkowo zawierać składnik hamujący kaszel suchy (dekstrometorfan) lub ułatwiający odkrztuszanie (gwajafenezyna). Przy wyborze takiego leku należy dokładnie sprawdzić jego skład, aby upewnić się, że odpowiada on występującym objawom i aby uniknąć przyjęcia niepotrzebnych substancji lub przedawkowania paracetamolu/ibuprofenu, jeśli stosujemy również inne leki.⁴ Pseudoefedryna, ze względu na potencjał nadużywania, jest dostępna w preparatach o ograniczonej jej zawartości lub wydawana z pewnymi restrykcjami.

8. Ksylometazolina / Oksymetazolina (np. Otrivin, Xylometazolin VP/WZF, Xylogel, Sudafed XyloSpray HA, Nasivin, Acatar Control/Care)

1. • Opis: Są to substancje czynne należące do grupy sympatykomimetyków, stosowane miejscowo w postaci kropli lub aerozolu do nosa.²³ Działają poprzez zwężenie naczyń krwionośnych w błonie śluzowej nosa, co prowadzi do zmniejszenia jej obrzęku i ograniczenia produkcji wydzieliny (kataru).²⁰ Efektem jest szybkie udrożnienie nosa i ułatwienie oddychania. Leki te są wskazane w leczeniu objawowym kataru towarzyszącego przeziębieniu, zapaleniu zatok przynosowych, a także w alergicznym nieżycie nosa.¹² Bardzo ważne jest, aby nie stosować ich dłużej niż przez zalecany czas, zazwyczaj 3 do 7 dni (w zależności od preparatu i zaleceń w ulotce). Nadużywanie tych leków może prowadzić do tzw. polekowego nieżytu nosa (rhinitis medicamentosa), czyli przewlekłego obrzęku błony śluzowej i uczucia zatkanego nosa, trudnego do wyleczenia. Na rynku dostępne są również wersje z dodatkiem substancji nawilżających, np. kwasu hialuronowego (jak Sudafed XyloSpray HA ²⁵, Acatar Care ²³) lub dekspantenolu, które mają na celu dodatkową pielęgnację i ochronę wysuszonej śluzówki nosa.

9. Acetylcysteina (np. ACC Optima, ACC Classic, Muccosinal)

1. • Opis: Acetylcysteina jest lekiem mukolitycznym, co oznacza, że zmniejsza lepkość śluzu zalegającego w drogach oddechowych poprzez rozrywanie wiązań w jego strukturze.²³ Ułatwia to odkrztuszanie gęstej, lepkiej wydzieliny. Jest stosowana w leczeniu kaszlu mokrego (produktywnego), który towarzyszy infekcjom dróg oddechowych, takim jak zapalenie oskrzeli czy przeziębienie z obfitą wydzieliną.¹³ Najczęściej występuje w postaci tabletek musujących do rozpuszczenia w wodzie ¹³ lub granulatu w saszetkach. Aby lek był skuteczny i nie zakłócał snu, ostatnią dawkę należy przyjąć najpóźniej na kilka godzin przed snem (zwykle zaleca się do godziny 16-17). Podczas leczenia acetylcysteiną ważne jest przyjmowanie odpowiedniej ilości płynów, co dodatkowo wspomaga rozrzedzanie wydzieliny.

10. Benzydamina (np. Tantum Verde, Hascosept, Uniben)

14. • Opis: Benzydamina to substancja należąca do grupy NLPZ, przeznaczona do stosowania miejscowego w obrębie jamy ustnej i gardła.¹⁰ Wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, antyseptyczne (odkażające) oraz miejscowo znieczulające.¹⁰ Dzięki temu skutecznie łagodzi objawy związane ze stanami zapalnymi, takie jak ból, zaczerwienienie, obrzęk i trudności w przełykaniu. Jest stosowana w leczeniu objawowym zapalenia gardła i jamy ustnej w przebiegu infekcji wirusowych i bakteryjnych, a także w stanach zapalnych dziąseł, po zabiegach stomatologicznych, ekstrakcjach zębów czy z powodu podrażnień mechanicznych (np. przez protezy, aparaty ortodontyczne).²⁰ Dostępna jest w różnych formach: pastylek do ssania, aerozolu do gardła lub płynu do płukania jamy ustnej i gardła.²⁰

11. Pranobeks inozyny (np. Groprinosin Forte/Classic, Neosine Forte/Classic, Eloprine, Inuprin Forte)

1. • Opis: Jest to lek o podwójnym mechanizmie działania: przeciwwirusowym (hamuje namnażanie niektórych wirusów, w tym Herpes simplex) oraz immunostymulującym (pobudza odpowiedź odpornościową organizmu).¹² Wskazaniem do jego stosowania jest wspomaganie leczenia u osób z obniżoną odpornością, w przypadku nawracających infekcji górnych dróg oddechowych (przeziębień).¹² Jest również stosowany w leczeniu opryszczki wargowej (tzw. „zimna”) oraz opryszczki narządów płciowych, wywołanych przez wirusa Herpes simplex (HSV) typu 1 lub 2.¹² Lek dostępny jest w postaci tabletek oraz syropu, co ułatwia podawanie go dzieciom.¹² Leczenie, zwłaszcza w przypadku nawracających infekcji, powinno trwać odpowiednio długo, zgodnie z zaleceniami w ulotce lub wskazaniami lekarza.

C. Leki na Alergie

Alergie stały się powszechnym problemem zdrowotnym współczesnego społeczeństwa. Reakcje alergiczne mogą dotyczyć różnych układów i objawiać się na wiele sposobów: jako sezonowy katar sienny (wywołany pyłkami roślin), całoroczny nieżyt nosa (np. na roztocza kurzu domowego), alergiczne zapalenie spojówek (swędzenie, łzawienie, zaczerwienienie oczu), pokrzywka skórna, a także reakcje na pokarmy czy ukąszenia owadów. Podstawą leczenia objawowego alergii są leki przeciwhistaminowe. Dostępne bez recepty leki II generacji (oraz ich aktywne metabolity) stanowią znaczący postęp w porównaniu do starszych leków I generacji. Charakteryzują się one wysoką skutecznością w łagodzeniu objawów alergii, takich jak kichanie, wodnisty katar, świąd nosa i oczu, łzawienie oraz zmiany skórne (pokrzywka), przy jednoczesnym znacznie mniejszym ryzyku wywoływania senności i zaburzeń koncentracji ²⁷, co jest kluczowe dla komfortu pacjenta i jego codziennego funkcjonowania. Oprócz leków doustnych, dostępne są również preparaty do stosowania miejscowego – krople do oczu i aerozole do nosa (zawierające leki przeciwhistaminowe lub glikokortykosteroidy), które działają bezpośrednio w miejscu występowania objawów, co może być korzystne dla pacjentów z dominującymi symptomami ze strony oczu lub nosa i potencjalnie wiązać się z mniejszym ryzykiem ogólnoustrojowych działań niepożądanych.²⁴

Poniższa tabela przedstawia porównanie najpopularniejszych leków przeciwhistaminowych II generacji dostępnych bez recepty:

Tabela 2: Porównanie Popularnych Leków Antyhistaminowych II Generacji OTC

 

Substancja Czynna	Przykładowe Marki Handlowe	Generacja	Potencjał Sedacyjny (Uspokajający)	Główne Zastosowania
Cetyryzyna	Zyrtec UCB, Allertec WZF, Amertil Bio, Cetip, Letizen	II	Niski (może wystąpić u niektórych)	Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (sezonowe i przewlekłe), przewlekła pokrzywka idiopatyczna.20
Loratadyna	Claritine Allergy, Flonidan Control, Loratan Pro, Loratadyna Pylox	II	Bardzo niski / Brak	Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (sezonowe i przewlekłe), pokrzywka.13
Feksofenadyna	Allegra, Allertec Fexo, Telfexo	II	Brak	Sezonowe alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (katar sienny).15
Desloratadyna	Hitaxa Fast, Aleric Deslo Active, Dynid Gem, Aerius	II (metabolit Loratadyny)	Brak	Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa (sezonowe i przewlekłe), pokrzywka.24 Dostępna w formie ODT (rozpadającej się w ustach).25
Bilastyna	Clatra Allergy, Allertec Effect, Bilastyna Hitaxa	II	Brak	Alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa i spojówek (sezonowe i przewlekłe), pokrzywka.16

Poniżej przedstawiono szczegółowe opisy wybranych leków z tej kategorii:

12. Cetyryzyna (np. Zyrtec UCB, Allertec WZF, Amertil Bio, Cetip)

1. • Opis: Cetyryzyna jest jednym z najdłużej i najszerzej stosowanych leków przeciwhistaminowych II generacji.²⁷ Skutecznie blokuje receptory histaminowe H1, łagodząc objawy związane z alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa, zarówno sezonowym (katar sienny), jak i przewlekłym (całorocznym). Do objawów tych należą: wodnisty katar, kichanie, świąd nosa oraz świąd i łzawienie oczu. Cetyryzyna jest również wskazana w leczeniu objawów przewlekłej pokrzywki idiopatycznej (swędzące bąble na skórze o nieznanej przyczynie).²⁰ Chociaż zaliczana jest do leków II generacji, u niewielkiego odsetka pacjentów może powodować senność lub zmęczenie, dlatego zaleca się ostrożność przy prowadzeniu pojazdów lub obsłudze maszyn do czasu poznania indywidualnej reakcji na lek.

13. Loratadyna (np. Claritine Allergy, Flonidan Control, Loratan Pro, Loratadyna Pylox)

1. • Opis: Loratadyna to kolejny popularny lek przeciwhistaminowy II generacji.²⁷ Jest stosowana w objawowym leczeniu alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, łagodząc takie symptomy jak katar, kichanie, swędzenie nosa oraz pieczenie i swędzenie oczu. Jest również skuteczna w łagodzeniu objawów pokrzywki, czyli swędzących zmian skórnych.¹³ Loratadyna jest uważana za lek niesedatywny, co oznacza, że w zalecanych dawkach zazwyczaj nie powoduje senności ani upośledzenia sprawności psychofizycznej.²⁷ Dostępna jest w postaci tabletek oraz kapsułek miękkich (Loratan Pro), które mogą zapewniać szybsze wchłanianie.²⁷

14. Feksofenadyna (np. Allegra, Allertec Fexo, Telfast Allergo)

1. • Opis: Feksofenadyna jest aktywnym metabolitem innego leku przeciwhistaminowego (terfenadyny, obecnie wycofanej). Należy do II generacji leków przeciwhistaminowych.²⁷ W postaci dostępnej bez recepty (zwykle w dawce 120 mg) jest wskazana głównie w leczeniu objawów sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa, czyli kataru siennego.¹⁵ Skutecznie redukuje kichanie, katar, swędzenie nosa, podniebienia i gardła oraz swędzenie, łzawienie i zaczerwienienie oczu. Feksofenadyna charakteryzuje się bardzo niskim potencjałem przenikania przez barierę krew-mózg, dzięki czemu praktycznie nie wykazuje działania uspokajającego i nie wpływa na sprawność psychomotoryczną w zalecanych dawkach.²⁷

15. Desloratadyna (np. Hitaxa Fast, Aleric Deslo Active, Dynid Gem, Aerius)

1. • Opis: Desloratadyna jest głównym aktywnym metabolitem loratadyny i również należy do II generacji leków przeciwhistaminowych.²⁷ Wykazuje silne i długotrwałe działanie blokujące receptory H1. Jest stosowana w celu łagodzenia objawów związanych z alergicznym zapaleniem błony śluzowej nosa (zarówno sezonowym, jak i przewlekłym) oraz objawów pokrzywki.²⁴ Podobnie jak feksofenadyna, uważana jest za lek pozbawiony działania sedatywnego. Szczególnie popularne są preparaty desloratadyny w formie tabletek ulegających rozpadowi w jamie ustnej (ODT – oro-dispersible tablet), np. Hitaxa Fast, Aleric Deslo Active. Ta forma jest wygodna dla pacjentów, ponieważ nie wymaga popijania wodą i szybko rozpuszcza się na języku.²⁵ Dostępne są również dawki dla dzieci (2,5 mg).²⁷

16. Bilastyna (np. Clatra Allergy, Allertec Effect, Bilastyna Hitaxa)

1. • Opis: Bilastyna jest jednym z nowszych leków przeciwhistaminowych II generacji dostępnych bez recepty.²⁷ Charakteryzuje się wysoką selektywnością wobec receptorów H1 i długim czasem działania. Jest wskazana w objawowym leczeniu alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa i spojówek (sezonowego i przewlekłego) oraz pokrzywki.¹⁶ Badania kliniczne potwierdziły jej skuteczność i korzystny profil bezpieczeństwa, w tym brak działania uspokajającego i wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów w zalecanych dawkach.²⁷ Lek należy przyjmować godzinę przed lub dwie godziny po posiłku lub spożyciu soku owocowego, ponieważ pokarm może zmniejszać jego wchłanianie.

17. Mometazon (furoinian mometazonu) (np. Nasometin Control, Aleric Spray, Hitaxa Metmin-Spray, Pronasal Control, Momester Nasal)

1. • Opis: Furoinian mometazonu jest syntetycznym glikokortykosteroidem przeznaczonym do podawania donosowego.²⁴ Działa silnie miejscowo przeciwzapalnie, zmniejszając obrzęk błony śluzowej nosa, ograniczając produkcję wydzieliny oraz łagodząc inne objawy alergicznego nieżytu nosa, takie jak kichanie, świąd i uczucie zatkania nosa.²⁴ W postaci OTC jest wskazany do leczenia objawów zdiagnozowanego wcześniej przez lekarza sezonowego alergicznego zapalenia błony śluzowej nosa (kataru siennego) u osób dorosłych. W przeciwieństwie do leków przeciwhistaminowych, pełny efekt terapeutyczny mometazonu pojawia się zazwyczaj po kilku dniach regularnego stosowania. Jest to lek skuteczny, ale wymaga systematyczności i stosowania zgodnie z zaleceniami.

D. Leki na Problemy Trawienne

Dolegliwości ze strony układu pokarmowego należą do częstych problemów zdrowotnych, z którymi pacjenci zgłaszają się do apteki. Zgaga, niestrawność (dyspepsja), uczucie pełności, wzdęcia, nadmierne gazy, bóle brzucha, biegunka czy zaparcia mogą być skutecznie łagodzone za pomocą odpowiednio dobranych leków OTC.¹ Ta kategoria preparatów jest bardzo zróżnicowana pod względem mechanizmów działania, co odzwierciedla złożoność procesów trawiennych i różnorodność potencjalnych przyczyn dolegliwości.³³ Dostępne są leki zobojętniające nadmiar kwasu solnego w żołądku, leki hamujące jego produkcję (inhibitory pompy protonowej), preparaty zawierające enzymy trawienne wspomagające rozkład pokarmu, leki regulujące motorykę jelit (zarówno przeciwbiegunkowe, jak i przeczyszczające), środki adsorbujące gazy jelitowe, leki rozkurczowe łagodzące bolesne skurcze mięśni gładkich oraz preparaty wspomagające funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych. Wybór właściwego leku zależy od rodzaju i przyczyny dolegliwości.

Poniższa tabela przedstawia przegląd wybranych typów leków OTC stosowanych w problemach trawiennych:

Tabela 3: Przegląd Wybranych Leków OTC na Problemy Trawienne

 

Substancja Czynna / Typ Preparatu	Przykładowe Marki Handlowe	Główne Działanie	Główne Zastosowania
Omeprazol	Ortanol Max, Helicid Max, Polprazol Max, Bioprazol Bio Max	Hamowanie wydzielania kwasu solnego w żołądku (Inhibitor Pompy Protonowej – IPP)	Krótkotrwałe leczenie objawów refluksu żołądkowo-przełykowego (zgaga, zarzucanie treści żołądkowej) u dorosłych.36
Pankreatyna (enzymy trzustkowe: lipaza, amylaza, proteazy)	Kreon Travix, Pangrol, Lipancrea 8000	Uzupełnianie niedoboru enzymów trzustkowych, wspomaganie trawienia tłuszczów, białek i węglowodanów.34	Zaburzenia trawienia wynikające z zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki (np. w przewlekłym zapaleniu trzustki, po resekcji trzustki/żołądka, zwłóknieniu torbielowatym).34
Loperamid	Stoperan, Laremid, Imodium Instant	Hamowanie perystaltyki jelit, zwiększanie wchłaniania wody i elektrolitów.36	Objawowe leczenie ostrej i przewlekłej biegunki u dorosłych i dzieci powyżej 6 lat.36 Nie leczy przyczyny biegunki.
Symetykon / Dimetykon	Espumisan, Ulgix Wzdęcia, Esputicon, Simetigast Forte	Zmniejszanie napięcia powierzchniowego pęcherzyków gazu w jelitach, ułatwianie ich usuwania.34	Łagodzenie objawów związanych z nadmiernym gromadzeniem się gazów: wzdęcia, uczucie pełności, odbijanie, kolka niemowlęca (w postaci kropli).34
Drotaweryna	No-Spa, No-Spa Max, Drotafemme Forte, Metafen Rozkurczowy	Działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, dróg żółciowych, układu moczowego i dróg rodnych.20	Stany skurczowe mięśni gładkich związane z chorobami dróg żółciowych, dróg moczowych; wspomagająco w skurczach mięśni gładkich przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, zapalenie żołądka/jelit, zespół jelita drażliwego), w bolesnym miesiączkowaniu.17
Sylimaryna / Fosfolipidy Niezbędne	Sylimarol, Essentiale Forte/Max, Esseliv Max/Forte, Hepatil Complex	Ochrona i regeneracja komórek wątroby (hepatocytów), stabilizacja błon komórkowych, działanie antyoksydacyjne.19	Wspomagająco w zaburzeniach czynności wątroby, po uszkodzeniach toksycznych (np. alkohol, leki), w przewlekłych stanach zapalnych wątroby, w niestrawności związanej z dysfunkcją wątroby.13
Preparaty ziołowe żółciopędne/rozkurczowe	Raphacholin C/Forte, Cynarex, Boldaloin, Krople żołądkowe (np. Aflofarm, Herbapol), Amol	Pobudzanie wydzielania żółci (żółciotwórcze i żółciopędne), działanie rozkurczowe, wspomaganie trawienia, wiatropędne.34	Niestrawność, zaburzenia wydzielania żółci, wzdęcia, uczucie pełności, lekkie skurczowe dolegliwości brzuszne, zaparcia (niektóre preparaty, np. Boldaloin).34

Poniżej przedstawiono szczegółowe opisy wybranych leków z tej kategorii:

18. Omeprazol (np. Ortanol Max, Helicid Max, Polprazol Max, Bioprazol Bio Max)

1. • Opis: Omeprazol należy do grupy leków zwanych inhibitorami pompy protonowej (IPP). Jego działanie polega na silnym i długotrwałym hamowaniu wydzielania kwasu solnego w żołądku poprzez blokowanie specyficznego enzymu (H+/K+-ATPazy) w komórkach okładzinowych błony śluzowej żołądka.³⁶ W postaci dostępnej bez recepty (zwykle w dawce 20 mg) jest wskazany do krótkotrwałego (zazwyczaj do 14 dni) leczenia objawów refluksu żołądkowo-przełykowego u osób dorosłych. Do objawów tych należą przede wszystkim zgaga (uczucie pieczenia za mostkiem) oraz zarzucanie kwaśnej treści żołądkowej do przełyku. Należy pamiętać, że pełny efekt działania omeprazolu może wystąpić dopiero po kilku (2-3) dniach regularnego stosowania. Jeśli objawy nie ustępują lub nasilają się, konieczna jest konsultacja lekarska.

19. Pankreatyna (enzymy trzustkowe) (np. Kreon Travix, Pangrol, Lipancrea 8000)

1. • Opis: Preparaty te zawierają pankreatynę – mieszaninę enzymów trawiennych pochodzenia zwierzęcego (najczęściej wieprzowego), w skład której wchodzą lipaza (trawiąca tłuszcze), amylaza (trawiąca węglowodany) i proteazy (trawiące białka).³⁴ Ich zadaniem jest uzupełnienie lub zastąpienie niedostatecznego wydzielania enzymów przez trzustkę pacjenta, co umożliwia prawidłowe trawienie i wchłanianie składników odżywczych.³⁴ Są one wskazane w leczeniu zaburzeń trawienia wynikających z tzw. zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki, która może być spowodowana różnymi schorzeniami, takimi jak przewlekłe zapalenie trzustki, zwłóknienie torbielowate (mukowiscydoza), stan po usunięciu trzustki (pankreatektomii) lub części żołądka (gastrektomii). Dawkowanie jest indywidualne i zależy od stopnia niewydolności trzustki oraz składu diety.

20. Loperamid (np. Stoperan, Laremid, Imodium Instant)

1. • Opis: Loperamid jest syntetycznym lekiem przeciwbiegunkowym. Działa poprzez wiązanie się z receptorami opioidowymi w ścianie jelita, co prowadzi do spowolnienia jego perystaltyki (ruchów robaczkowych).³⁶ Skutkuje to wydłużeniem czasu pasażu treści pokarmowej przez jelita, zwiększeniem wchłaniania zwrotnego wody i elektrolitów z jelita grubego oraz wzrostem napięcia zwieracza odbytu, co zmniejsza liczbę wypróżnień i poprawia konsystencję stolca.³⁶ Jest wskazany w objawowym leczeniu ostrej biegunki różnego pochodzenia (np. infekcyjnej, podróżnych) oraz w niektórych przypadkach biegunki przewlekłej u dorosłych i dzieci powyżej 6. roku życia. Należy podkreślić, że loperamid leczy jedynie objawy biegunki, a nie jej przyczynę. W przypadku biegunki infekcyjnej z gorączką lub obecnością krwi w stolcu, jego stosowanie jest przeciwwskazane lub wymaga konsultacji lekarskiej. Podczas biegunki kluczowe jest również odpowiednie nawadnianie organizmu.

21. Symetykon / Dimetykon (np. Espumisan, Ulgix Wzdęcia, Esputicon, Simetigast Forte)

1. • Opis: Są to substancje powierzchniowo czynne, które działają wyłącznie w świetle przewodu pokarmowego i nie wchłaniają się do krwiobiegu. Ich mechanizm polega na zmniejszaniu napięcia powierzchniowego pęcherzyków gazu nagromadzonych w jelitach, co powoduje ich pękanie i łączenie się w większe bańki, łatwiejsze do usunięcia z organizmu poprzez odbijanie lub wydalenie.³⁴ Dzięki temu łagodzą objawy związane z nadmiernym gromadzeniem się gazów, takie jak wzdęcia, uczucie pełności i rozpierania w jamie brzusznej, bolesne skurcze jelit czy nadmierne oddawanie gazów.³⁴ Są stosowane również w przygotowaniu do niektórych badań diagnostycznych jamy brzusznej (np. USG, RTG), aby usunąć pęcherzyki gazu mogące utrudniać obrazowanie. Dostępne są w postaci kapsułek, tabletek do żucia oraz kropli (szczególnie dla niemowląt i małych dzieci w leczeniu kolki).

22. Drotaweryna (np. No-Spa, No-Spa Max, Drotafemme Forte, Metafen Rozkurczowy)

1. • Opis: Drotaweryna jest lekiem spazmolitycznym, czyli rozkurczowym. Działa bezpośrednio na mięśnie gładkie, hamując ich skurcz, niezależnie od rodzaju unerwienia.²⁰ Znosi stany skurczowe w obrębie jamy brzusznej, które mogą być przyczyną bólu. Jest skuteczna w łagodzeniu bolesnych skurczów pochodzących z mięśniówki gładkiej przewodu pokarmowego (np. w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, zapaleniu żołądka, jelit, okrężnicy, zespole jelita drażliwego), dróg żółciowych (np. w kamicy żółciowej, zapaleniu pęcherzyka żółciowego), układu moczowego (np. w kamicy nerkowej, zapaleniu pęcherza moczowego) oraz, u kobiet, dróg rodnych (w bolesnym miesiączkowaniu).¹⁷ Dostępna jest w postaci tabletek, w tym w wersji o zwiększonej dawce (Max/Forte).

23. Sylimaryna / Fosfolipidy Niezbędne (np. Sylimarol, Essentiale Forte/Max, Esseliv Max/Forte, Hepatil Complex)

1. • Opis: Są to preparaty określane jako hepatoprotekcyjne, czyli chroniące i wspomagające pracę wątroby. Sylimaryna jest kompleksem flawonolignanów pozyskiwanym z nasion ostropestu plamistego. Wykazuje działanie ochronne na komórki wątrobowe (hepatocyty), stabilizuje ich błony komórkowe, działa antyoksydacyjnie i przeciwzapalnie, a także stymuluje procesy regeneracyjne wątroby.¹⁹ Fosfolipidy niezbędne (NNKT), pochodzące głównie z soi, są wbudowywane w uszkodzone błony komórkowe hepatocytów, przywracając ich prawidłową strukturę i funkcję, co przyspiesza regenerację wątroby.¹³ Preparaty te są stosowane wspomagająco w leczeniu zaburzeń czynności wątroby różnego pochodzenia, w tym po uszkodzeniach spowodowanych przez toksyny (alkohol, leki, substancje chemiczne), w przewlekłych stanach zapalnych wątroby oraz w celu łagodzenia dolegliwości dyspeptycznych (niestrawności) związanych z nieprawidłowym funkcjonowaniem wątroby.

24. Preparaty ziołowe żółciopędne i rozkurczowe (np. Raphacholin C/Forte, Cynarex, Boldaloin, Krople żołądkowe, Amol, Iberogast)

1. • Opis: Ta grupa obejmuje tradycyjne produkty lecznicze roślinne, często o złożonym składzie, zawierające wyciągi z ziół o udokumentowanym działaniu wspomagającym trawienie. Składniki takie jak wyciąg z korzenia rzodkwi czarnej, ziela karczocha, liści boldo (boldyna), ziela dziurawca, liści mięty pieprzowej czy owoców kminku pobudzają wydzielanie żółci przez wątrobę (działanie żółciotwórcze) oraz ułatwiają jej przepływ do dwunastnicy (działanie żółciopędne).³⁴ Żółć jest niezbędna do prawidłowego trawienia tłuszczów. Wiele z tych ziół wykazuje również działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, co łagodzi skurczowe bóle brzucha, oraz działanie wiatropędne, zmniejszając wzdęcia.³⁴ Preparaty te są stosowane tradycyjnie w dolegliwościach dyspeptycznych (niestrawności) objawiających się uczuciem pełności po posiłku, wzdęciami, odbijaniem, nudnościami, lekkimi bólami brzucha, a także w zaburzeniach wydzielania żółci i lekkich zaparciach (np. Boldaloin zawierający aloes).³⁴ Iberogast jest przykładem złożonego preparatu roślinnego o udowodnionej skuteczności w leczeniu dyspepsji czynnościowej i zespołu jelita drażliwego.¹⁷

E. Preparaty Dermatologiczne i Inne

Ostatnia kategoria obejmuje różnorodne preparaty, które również cieszą się dużą popularnością wśród pacjentów aptek. Znajdują się tu leki do stosowania miejscowego na skórę, przeznaczone do leczenia powszechnych infekcji grzybiczych, łagodzenia podrażnień, wspomagania gojenia drobnych ran czy pielęgnacji skóry suchej i wrażliwej. Ponadto, uwzględniono tu również dwa bardzo popularne suplementy diety – witaminę D3 oraz połączenie magnezu z witaminą B6. Choć formalnie nie są to leki, ich powszechność stosowania w celu uzupełnienia niedoborów i łagodzenia określonych dolegliwości, a także ich szeroka dostępność w aptekach, uzasadniają ich obecność w tym zestawieniu.¹ Witamina D i magnez odgrywają kluczowe role w wielu procesach fizjologicznych, a ich niedobory są częste w populacji polskiej.¹

25. Klotrimazol (krem) (np. Clotrimazolum Aflofarm/Hasco/US Pharmacia, Canesten)

1. • Opis: Klotrimazol jest lekiem przeciwgrzybiczym z grupy pochodnych imidazolu, przeznaczonym do stosowania miejscowego na skórę i błony śluzowe.³¹ Działa poprzez hamowanie syntezy ergosterolu, niezbędnego składnika błony komórkowej grzybów, co prowadzi do zaburzenia jej struktury i funkcji, a w konsekwencji do śmierci komórki grzyba. Jest skuteczny wobec większości grzybów wywołujących infekcje skórne u ludzi, w tym dermatofitów (odpowiedzialnych m.in. za grzybicę stóp, dłoni, tułowia, pachwin), drożdżaków (powodujących np. kandydozę skóry i błon śluzowych) oraz pleśni. Wskazaniem do stosowania kremu z klotrimazolem są miejscowe leczenie grzybic skóry, łupieżu pstrego oraz kandydozy skóry i zewnętrznych narządów płciowych (warg sromowych, napletka, żołędzi).³¹ Leczenie powinno trwać odpowiednio długo, nawet po ustąpieniu objawów, zgodnie z zaleceniami w ulotce.

26. Dekspantenol (maść/krem) (np. Bepanthen Baby Maść Ochronna / Derm Krem / Plus Krem, Alantan Plus)

1. • Opis: Dekspantenol, znany również jako prowitamina B5, jest alkoholowym analogiem kwasu pantotenowego. Po zastosowaniu miejscowym na skórę łatwo wnika w naskórek, gdzie ulega przekształceniu do aktywnej formy – kwasu pantotenowego.⁴⁰ Kwas pantotenowy jest niezbędnym składnikiem koenzymu A, który odgrywa kluczową rolę w wielu procesach metabolicznych komórek, w tym w regeneracji skóry i błon śluzowych. Dzięki temu dekspantenol stymuluje procesy gojenia, przyspiesza odbudowę uszkodzonego naskórka, łagodzi podrażnienia, zaczerwienienia i świąd.⁴⁰ Wykazuje również działanie nawilżające i poprawia elastyczność skóry.⁴⁰ Preparaty z dekspantenolem są szeroko stosowane w pielęgnacji skóry niemowląt (profilaktyka i leczenie odparzeń pieluszkowych ⁴⁰), w leczeniu drobnych ran, otarć, zadrapań, pęknięć skóry, oparzeń słonecznych i termicznych, a także w pielęgnacji skóry suchej, szorstkiej i skłonnej do podrażnień.⁴³ Wersja „Plus” (np. Bepanthen Plus) zawiera dodatkowo chlorheksydynę, która działa antyseptycznie (odkażająco), zapobiegając zakażeniu rany.⁴⁰ Szeroki zakres zastosowań produktów Bepanthen obejmuje również pielęgnację brodawek sutkowych u matek karmiących ⁴⁰, wsparcie w leczeniu egzemy i AZS (linie Sensiderm, SensiControl ⁴³) oraz pielęgnację skóry po tatuażu.⁴⁵

27. Oktenidyna + Fenoksyetanol (płyn) (np. Octenisept)

1. • Opis: Jest to nowoczesny lek antyseptyczny w postaci płynu, zawierający dwie substancje czynne: dichlorowodorek oktenidyny i fenoksyetanol. Charakteryzuje się szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego (obejmującym bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne, w tym szczepy oporne), przeciwgrzybiczego i przeciwwirusowego.⁴⁹ Jest przeznaczony do krótkotrwałego stosowania antyseptycznego w obrębie ran (w tym ran pooperacyjnych), błon śluzowych (jamy ustnej, narządów płciowych, odbytu) oraz skóry przed zabiegami diagnostycznymi i operacyjnymi.⁴⁹ Znajduje zastosowanie m.in. w odkażaniu małych, powierzchownych ran i otarć, w pielęgnacji kikuta pępowinowego u noworodków, w leczeniu aft, podrażnień w jamie ustnej, wspomagająco w leczeniu grzybicy międzypalcowej oraz w antyseptyce przed cewnikowaniem pęcherza moczowego czy zabiegami w ginekologii i proktologii.⁴⁹ Jego zaletą jest szybki początek działania (zwykle w ciągu 1 minuty) oraz dobra tolerancja – zazwyczaj nie powoduje pieczenia ani bólu przy aplikacji na rany.

28. Witamina D3 (cholekalcyferol) (np. Ibuvit D, Vigantol, SEMA Lab Witamina D3, D-Vitum Forte, Molekin D3)

1. • Opis: Witamina D3 odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforanowej, co jest niezbędne dla zdrowia kości i zębów. Jest również niezwykle ważna dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, mięśniowego i nerwowego. Głównym źródłem witaminy D dla człowieka jest synteza skórna zachodząca pod wpływem promieniowania słonecznego UVB. Jednak w Polsce, ze względu na położenie geograficzne i ograniczoną ekspozycję na słońce, szczególnie w okresie od jesieni do wiosny, synteza ta jest niewystarczająca u większości populacji. Dlatego zalecana jest suplementacja witaminy D3. W aptekach dostępne są preparaty OTC w różnych dawkach (np. 1000, 2000, 4000 j.m.).¹³ Wybór odpowiedniej dawki zależy od wielu czynników, takich jak wiek, masa ciała, dieta, ekspozycja na słońce, pora roku oraz stan zdrowia. Zapotrzebowanie na witaminę D jest zróżnicowane, dlatego przed rozpoczęciem suplementacji, zwłaszcza w wyższych dawkach, warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, a najlepiej oznaczyć poziom metabolitu witaminy D (25(OH)D) we krwi.

29. Magnez + Witamina B6 (np. Magne B6 Forte/Standard, Maglek B6, Magvit B6, SEMA Lab Magnez + Witamina B6, Zdrovit Skurcz)

1. • Opis: Magnez jest jednym z najważniejszych kationów wewnątrzkomórkowych, niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania ponad 300 enzymów w organizmie. Odgrywa kluczową rolę w przewodnictwie nerwowym, kurczliwości mięśni (w tym mięśnia sercowego), termoregulacji, metabolizmie energetycznym oraz syntezie białek i kwasów nukleinowych. Pomaga w utrzymaniu zdrowych kości i zębów oraz przyczynia się do zmniejszenia uczucia zmęczenia i znużenia. Witamina B6 (pirydoksyna) pełni wiele funkcji w organizmie, m.in. uczestniczy w metabolizmie aminokwasów i neuroprzekaźników. W preparatach łączonych z magnezem, witamina B6 zwiększa jego wchłanianie z przewodu pokarmowego oraz ułatwia transport do komórek.¹³ Preparaty magnezu z witaminą B6 są stosowane w celu uzupełnienia niedoborów magnezu, które mogą objawiać się szeroką gamą symptomów, takich jak: zwiększona nerwowość, drażliwość, wahania nastroju, łagodny lęk, niepokój, przejściowe uczucie zmęczenia i ospałość, zaburzenia snu, objawy lęku (np. kurcze przewodu pokarmowego, kołatanie serca przy braku chorób serca), bolesne kurcze mięśni (np. łydek), mrowienie czy drganie powiek.

IV. Podsumowanie

Leki dostępne bez recepty (OTC) stanowią cenne narzędzie w radzeniu sobie z powszechnymi, łagodnymi dolegliwościami zdrowotnymi. Ich łatwa dostępność umożliwia szybką reakcję na pojawiające się objawy i przyniesienie ulgi w wielu sytuacjach. Niniejszy raport przedstawił 30 wybranych preparatów z różnych grup terapeutycznych, które są często stosowane i generalnie uznawane za korzystne w odpowiednich wskazaniach.

Należy jednak z całą mocą podkreślić, że samoleczenie za pomocą leków OTC musi być prowadzone w sposób odpowiedzialny i świadomy. Preparaty te, mimo braku konieczności posiadania recepty, nadal są substancjami chemicznymi wpływającymi na funkcjonowanie organizmu. Ich stosowanie powinno być zawsze zgodne z informacjami zawartymi w ulotce dołączonej do opakowania lub zaleceniami przekazanymi przez lekarza lub farmaceutę. Szczególną uwagę należy zwrócić na prawidłowe dawkowanie, czas trwania terapii oraz potencjalne przeciwwskazania.

Istotne jest również pamiętanie o ryzyku związanym ze stosowaniem leków OTC. Mogą one powodować działania niepożądane, wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi lekami (na receptę i bez recepty), suplementami diety, a nawet z alkoholem czy składnikami pożywienia.² Niewłaściwe stosowanie, zwłaszcza przekraczanie zalecanych dawek lub łączenie kilku preparatów zawierających tę samą substancję czynną (np. paracetamol), może prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych, w tym uszkodzenia narządów.⁴ Ponadto, leki OTC mogą maskować objawy poważniejszych chorób, które wymagają dokładnej diagnozy lekarskiej i specjalistycznego leczenia.⁶ Obserwuje się również niepokojące zjawisko nadużywania niektórych leków OTC w celach pozamedycznych.²

Dlatego też, zdecydowanie zaleca się, aby przed rozpoczęciem stosowania jakiegokolwiek leku dostępnego bez recepty, skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą.² Jest to szczególnie ważne w przypadku osób cierpiących na choroby przewlekłe, kobiet w ciąży i karmiących piersią, osób starszych, rodziców małych dzieci oraz pacjentów przyjmujących na stałe inne leki. Farmaceuta w aptece jest wykwalifikowanym specjalistą i cennym źródłem informacji na temat leków OTC – może doradzić w wyborze odpowiedniego preparatu, poinformować o prawidłowym stosowaniu, potencjalnych ryzykach i wskazać, kiedy konieczna jest wizyta u lekarza. Odpowiedzialne korzystanie z leków OTC, wsparte wiedzą i profesjonalnym doradztwem, pozwala na bezpieczne i skuteczne łagodzenie wielu powszechnych dolegliwości.

Zostaw Komentarz

Nazwa (wymagane)

E-Mail (nie będzie publikowany) (wymagane)

Strona

Cytowane prace

1. Leki dostępne bez recepty i suplementy diety - CBOS, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://cbos.pl/SPISKOM.POL/2016/K_158_16.PDF

2. NADUŻYWANIE LEKÓW OTC JAKO PROBLEM ZDROWIA PUBLICZNEGO – OPIS PRZYPADKU EKSTREMALNIE CIĘŻKIEJ HIPOKALIEMII WYWOŁANEJ L, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://medpr.imp.lodz.pl/pdf-194804-118587?filename=Naduzywanie%20lekow%20OTC.pdf

3. Przykłady najniebezpieczniejszych interakcji lekowych - DOZ.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.doz.pl/czytelnia/a14216-Przyklady_najniebezpieczniejszych_interakcji_lekowych

4. Jakie są dawki toksyczne i śmiertelne popularnych leków OTC? - mgr.farm, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://mgr.farm/opinie/dawki-toksyczne-i-smiertelne-popularnych-lekow-otc/

5. Leki OTC bez dostatecznej kontroli, zbyt łatwo dostępne - Menedżer Zdrowia - Termedia, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.termedia.pl/mz/Leki-OTC-bez-dostatecznej-kontroli-zbyt-latwo-dostepne,59116.html

6. Leki OTC w postępowaniu w pierwotnych bólach głowy - Lek w Polsce, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.lekwpolsce.pl/download.php?dokid=5d720d4eb9b9b&preview=1

7. Najlepsze leki przeciwbólowe. TOP 10 – ranking - Apteka Puls, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://aptekapuls.pl/blogs/377_najlepsze-leki-przeciwbolowe-top-10-ranking.html

8. Jaki jest najlepszy lek na bóle reumatyczne bez recepty? - Leki.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://leki.pl/poradnik/jaki-jest-najlepszy-lek-na-bole-reumatyczne-bez-recepty/

9. Jakie są najmocniejsze tabletki przeciwbólowe bez recepty? - Leki.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://leki.pl/poradnik/jakie-sa-najmocniejsze-tabletki-przeciwbolowe-bez-recepty/

10. Leki przeciwbólowe i przeciwzapalne - DOZ.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.doz.pl/apteka/k4300-Bol

11. Tabletki przeciwbólowe bez recepty - e-ZikoApteka, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.e-zikoapteka.pl/tabletki-przeciwbolowe.html

12. Leki na przeziębienie i grypę - DOZ.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.doz.pl/apteka/k4615-Przeziebienie_i_grypa

13. Leki bez recepty - tabletki, płyny, pastylki, żele, aptelia.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.aptelia.pl/apteka/k7181-Leki_bez_recepty

14. Leki na przeziębienie i grypę - tabletki bez recepty, aptelia.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.aptelia.pl/apteka/k7188-Na_przeziebienie_i_grype

15. Leki przeciwzapalne bez recepty - Apteka Przyjazna - Webpharm, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.webpharm.pl/leki-przeciwzapalne-i-przeciwbolowe

16. Leki bez recepty - Leki OTC - Dr.Max, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.drmax.pl/zdrowie-i-leki

17. Silne (mocne) leki przeciwbólowe bez recepty - Apteka internetowa Melissa, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.apteka-melissa.pl/kategoria/preparaty-przeciwbolowe,804.html

18. Leki na przeziębienie i grypę - Apteline.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://apteline.pl/przeziebienie-i-grypa/preparaty-na-przeziebienie-i-grype

19. Leki przeciwbólowe - tabletki przeciwbólowe, tabletki, plastry, maści - Apteka Olmed, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.aptekaolmed.pl/kategoria/preparaty-przeciwbolowe,1294.html

20. Jakie leki można kupić bez recepty w aptece? - Apteka Puls, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://aptekapuls.pl/blogs/429_jakie-leki-mozna-kupic-bez-recepty-w-aptece.html

21. Leki i tabletki na przeziębienie i grypę bez recepty - Świat Leku, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.swiatleku.pl/preparaty-na-przeziebienie-i-grype.html

22. Leki na przeziębienie bez recepty | Skuteczne tabletki na grypę - Apteka Dla Rodziny, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://aptekadlarodziny.pl/leki-na-przeziebienie-i-grype.html

23. Leki na przeziębienie i grypę bez recepty - Apteka Internetowa Medest, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.e-medest.pl/przeziebienie-i-grypa.html

24. Leki na alergię bez recepty - apteka internetowa Medest, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.e-medest.pl/alergia.html

25. Leki na alergie bez recepty - DOZ.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.doz.pl/apteka/k4646-Alergia

26. Leki na alergię bez recepty - Alergia - Apteka Melissa, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.apteka-melissa.pl/kategoria/alergia,804.html

27. Jaki jest najsilniejszy lek na alergię bez recepty? Co wybrać? - Leki.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://leki.pl/poradnik/najsilniejszy-lek-na-alergie-bez-recepty/

28. Leki na alergie bez recepty | i-Apteka.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.i-apteka.pl/pol_m_Alergie-443.html

29. Apteka internetowa: leki bez recepty online - Super-Pharm, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://apteka.superpharm.pl/

30. Leki i tabletki na alergię bez recepty - Świat Leku, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.swiatleku.pl/preparaty-na-alergie.html

31. Preparaty bez recepty - suplementy i tabletki poprawiające stan zdrowia - Gemini.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://gemini.pl/kategoria/zdrowie

32. Leki i suplementy, tabletki na alergię bez recepty (przeciwhistaminowe), otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.hiperpharm.pl/alergia-a.html

33. Najlepsze leki na ból brzucha - Ranking Top 10 2025 - Apteka Rosa, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.aptekarosa.pl/blog/article/1254-najlepsze-leki-na-bol-brzucha-ranking-top-10.html

34. Leki na niestrawność, tabletki na trawienie - Dr.Max, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.drmax.pl/zdrowie-i-leki/uklad-pokarmowy/niestrawnosc

35. Tabletki na trawienie – poznaj nasz ranking! - Leki.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://leki.pl/poradnik/tabletki-na-trawienie-poznaj-nasz-ranking/

36. Leki bez recepty układ pokarmowy - Aptelia, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.aptelia.pl/apteka/k7193-Uklad_pokarmowy

37. Leki i tabletki na trawienie, wzdęcia, zaparcia - Świat Leku, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.swiatleku.pl/preparaty-na-trawienie-wzdecia-zaparcia.html

38. Preparaty, leki i suplementy wspomagające trawienie i na niestrawność, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.hiperpharm.pl/niestrawnosc.html

39. Leki na niestrawność, żołądka krople - zioła i tabletki na trawienie bez recepty | Apteka ABCapteka.pl #2, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://abcapteka.pl/pl/menu/leki-i-suplementy-diety-bez-recepty/uklad-pokarmowy/niestrawnosc-546.html?counter=1

40. Bepanthen | Produkty do pielęgnacji skóry niemowląt i dorosłych - Medicover, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.medicover.pl/leki/bepanthen/

41. Bepanthen Plus - Ulotka - Dawkowanie, zastosowanie i wskazania | Apteka Nowa Farmacja, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.nowafarmacja.pl/bepanthen-plus-ulotka-dawkowanie-zastosowanie-wskazania.html

42. bepanthen-ulotka.pdf - NET, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://gdziepolek.blob.core.windows.net/product-documents/doc42544/bepanthen-ulotka.pdf

43. Bepanthen - kremy i maści - Allecco.pl, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.allecco.pl/marka-bepanthen,dGg-9hA.html

44. Bepanthen - Maść na rany - jaką wybrać? - Świat Leku, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.swiatleku.pl/bepanthen.html

45. Produkty Bepanthen - krem, maść, krople do oczu, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.bepanthen.pl/nasze-produkty

46. Bepanthen – maść i krem dla skóry Twojej i Twojego maluszka - Apteka Przyjazna - Webpharm, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.webpharm.pl/bepanthen

47. Bepanthen Sensiderm Krem | na egzemę, atopowe zapalenie skóry, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.bepanthen.pl/nasze-produkty/egzema/bepanthen-sensiderm-krem

48. Bepanthen Sensiderm krem 50 g – wspomaganie leczenia AZS i egzemy - cena, otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.tanie-leczenie.pl/bepanthen-sensiderm-krem-50-g-wspomaganie-leczenia-azs-i-egzemy.html

49. Octenisept Płyn na skórę 50 ml - Dobra cena - Apteka Internetowa ..., otwierano: kwietnia 12, 2025, https://www.hiperpharm.pl/octenisept-plyn-na-skore-50-ml.html